Yaratıcı Drama

Yaratıcı Drama Kavramı

Bileşenleri ve Aşamaları

Yaratıcı drama kavramı, dran, drama, dramatik, dramatik oyun, dramatizasyon, kavramları ile birlikte açıklanmalıdır. Yaratıcı drama alanı özellikte tiyatro alanından farklı ancak ilişkili olarak çeşitli bileşenlerden oluşmaktadır. Bu bileşenler aynı zamanda yaratıcı dramanın tanımını da oluştururlar. Buna göre eğitimde yaratıcı drama, her hangi bir konuyu, doğaçlama, rol oynama gibi tekniklerden yararlanarak, bir grupla ve grup üyelerinin birikimlerinden, yaşantılarından yola çıkarak canlandırmalar yapmaktır. Bu canlandırma süreçlerinde oyunun genel özelliklerinden yararlanılır ve bir lider, drama öğremeni/eğitmeni eşliğinde ve yapılacak çalışmanın amacına, grubun yapısına göre önceden belirlenmiş mekânda yaratıcı drama süreci gerçekleştirilir. Bu kavramlar tiyatro alanı ile karşılaştırıldığında da bir yönüyle yaratıcı dramanın bileşenlerini oluş­turur. Yaratıcı drama yaşantıları belli aşamaları izlemek durumundadır. Bu aşamalar yine liderin yapacağı çalışmaya göre biçimlendirilebilir, değiştirilebilir. Türkiye'de yaratıcı drama eğitimi alıp, bir drama dersini yapılandırma, tasarlama ya da planlama çalışmalarında lider/eğitmen adaylarının kendileri ile yapılan bir araştırma sonuçlarına göre çeşitli zorluklar yaşadıkları sonucuna ulaşılmıştır (araştırma Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yaratıcı Drama Programı'ndan 34, Çağdaş Drama Derneği Yaratıcı Drama Eğitmenliği/Liderliği Programı'ndan 40 lider adayı ile yapılmıştır). Adı geçen bu adaylar kendilerine yöneltilen açık uçlu sorulara verdikleri yanıtlarda yaratıcı dramanın aşamaları arasında oyun, doğaçla­ma ve oluşum gibi kavramlar arasında çeşitli karışıklar yaşadıklarını belirtmişlerdir. Buna göre geliştirilen ve önerilen aşa­malar Hazırlık-Isınma, Canlandırma ve Değerlendirme-Tartışma'dır.

Yunanistan’da bulunan Drama şehrinin adının nereden kaynaklandığının bilinmesi drama sözcüğünün kökeni açısından önemli ipuçları vermektedir. Dram ve drama sözcükleri gibi, Drama şehrinin isminin kökeniyle ilgili de birçok görüş vardır. Bazı kaynaklar [1], Drama şehrinde büyük olasılıkla Trakyalıların yaşadığını, bunun uzun bir süre önce şehirde bulunan kitabelerdeki Trakyalı isimleriyle de desteklendiğini göstermektedir. Buna göre 'Drama' (Trakya kökeniyle) “bir tepe ve bol su yanındaki yer” anlamına gelmektedir. Başka bir iddia ise bunun birçok su kaynağı olan yer anlamına gelen “YDRAM A” (ii- drama diye telaffuz edilir) sözcüğünden geldiğidir. Eski Yunanca ’da "uöcop", "su" anlamına gelmektedir. Yıllarca sözcüğün başındaki epsilon harfi (Y) düşürülerek bugünkü DRAMA sözcüğü kullanılmıştır ("Y" "ipsilon", "E" İse "epsilon"dur). Bunun dışında şehrin antik Dravescus (Drabeskos) kentinden dönüştüğü ileri sürülse de Büyük Yunan Ansiklopedisi (MzyâXr\ £X lr|uiK fj ifyKUK^OTCaıöeıa, Phoenix, 1929) ve Domi Ansiklopedilerinde (yıl belirtilmem iş, iry'KUKA.OTtaıöeıa Ao|arj) Drama'nın antik Draviscos kentiyle hiçbir ilgisi olmadığı bilgisi yer alır. Bu kaynaklara göre, "hydrama" kökeninin büyük bir ihtimalle (bol kaynak suyu anlamı nedeniyle) Dyrama [Aupa^ıct] ya da Ydr'anrıa [Yöpdp,a] sözcüğünden gelmekte olduğu vurgulanır. Arkeolojik kalıntılar, Drama şehri mevkiinde muhtemelen bol su akışına bağlı olarak adlandırılmış “Dyrama” ya da “Y drama” (Yöpajia - Ydr'ama-'Ydrama sözcüğünün vurgusunda belirti) antik kenti olduğunu göstermiştir (Domi Ansiklopedisi). Özellikle bu açıklamalarda vurgulanan “bir tepe ve bol su yanındaki yer” ya da “bol ve akışkan kaynak suyu” belirlemelerinin “durağan, durmakta olan bir noktaya göre yer değiştirmekte olan nesnenin yaptığı eylem” ya da “zaman içinde durum değiştirme” anlamında olan devinim (hareket) ve eyleme bizi götürmektedir ki pek çok kaynak “dran”ın bu anlama yakın eylemlerin de kökü olduğunu belirtir.

Drama sözcüğünün kökü Yunanca "Dran"dır. Dran, itmek, çekmek, yapmak, etmek, eylemek anlamlarında kullanılır (Lehmann, 1986, p.255'dan Akt.: San, 1990). Drama sözcüğü bugünkü anlam ına yakın biçim de Yunanca Dromenon’daki "seyirlik olarak benzetme" (And, 1974, s. 17) anlamına daha yakındır ve eylem anlamını taşır. Megara'lılar ınkullandıkları "dran" sözcüğü, hareket anlamına gelmektedir. Drama sözcüğünün, hareket bildiren bu sözcükten türemesi mümkündür. Aristotales açıklamalarında kesinlikten kaçınmış, söylenti olarak aktarmaya yönelmiştir (Şener, 1982, s.25). Özellikle tiyatro bilimi çerçevesinde drama, "Özetlenmiş, soyut­lanmış eylem durum ları" anlam ını alm ıştır. Türkçe'de kullanılan "Dram" kavramı Fransız­ca'daki drame'den gelmektedir. Fransızca'da bur­juva tiyatrosu anlamına geldiği halde, Türkiye'de özellikle halk dilinde acıklı oyun anlamında kul­lanılmaktadır (San, 1990, s.573).

Dram, Türkçe Sözlük’te hem sahnede oynan­mak üzere yazılmış, konuşmalar ve devinimlerle gelişen, karşıt oluşların çatışmasıyla sonuçlanan oyun, yapıt olarak hem de mecazi anlamda da acıklı olay olarak, drama ise tiyatro yazını, oyun yazma sanatı, (televizyonda) oyun biçiminde oyun, yapıt (Püsküllüoğlu, 2004, s.303) olarak tanımlanmaktadır. Tiyatro bilimcisi Özdemir Nutku'ya göre ise dram, sahnede oynanmak üzere konuşmalar ve hareketlerle gelişen, karşıt oluşların çatışmasıyla gelişen ve sonuçlanan oyundur. Ona göre drama, eski Yunanca'da bir şey yapma ya da yapılan bir şey anlamında kul­lanılırken aynı zamanda başka bir anlamı da oynamaktır. Ancak antik tiyatronun gelişmesin­den bu yana, bu sözcük yalnızca herhangi bir kimsenin bir şey yapmaması değil, belli bir kim­senin, katılanlara anlamlı olan bir şey yapması içeriğini kapsamaktadır (Nutku, 1983, s.5,6,240).

Drama sözcüğünün kökenine İlişkin başka bir yaklaşıma göre "Dramenon" ya da "Dromena" sözcükleri Luvvice olup her iki sözcük de "dramon" dan gelmektedir. Dro;ana tanrıçanın kocası, man; Anadolu'da baş tanrı, adam, erkektir (Umar, 1998, s .l, Aslan, 2001, s. 11). Drama, Almanca sözlükte film, sahne oyunu ya da belli bir eylemin sunulması, oluşturulması ya da bir zaman ile mekânın manzum halde sunulmasıdır.

Bütün bu verilere dayanarak drama sözcü­ğünün, içinde eylem olan her türlü etkinliği içer­diği söylenebilir. Bir yönüyle tasarımların eyleme dönüşebildiği oyunları da kapsayan drama, tüm eylemleri kapsadığı için birden çok insanın bir yaşam durumunu, canlandırmaya dayalı süreç­lerde yeniden üretmeyi de geniş ölçüde içerir. Bir ya da birden çok insanın birbirleriyle, doğay­la ya da başka nesnelerle etkileşerek yaşadıkları içsel ve dışsal devinimler drama ortamlarında ortaya çıkar. İnsanlar arasındaki çeşitli ilişki biçimleri, insanların diğer nesnelerle kurduğu iletişim ya da etki ve tepkiye dayalı durumlar da bu eylemler arasındadır ve bu durumlar aynı zamanda içinde çeşitli problemleri, gerilimleri barındırdığı için dramatik an ya da dramatik bir durumu da oluştururlar. Dramatik, Türkçe Sözlük’te sahne oyununa özgü olan, içinde gerilim, çatışma, çeşitli olaylar ve karşıtlıklar bulunan, insanla ve insan ilişki­leriyle gelişen yapıt ya da olay, mecazi olarak da duyguları kam çılayan, coşku verici, gerilim yaratıcı (Püsküllüoğlu, 2004) olarak tanımlanır. Dramada belirtilen çeşitli devinimler aynı zaman­da çeşitli yarışmaları, çekişmeleri, çözülmesi gereken problemleri, gerilimleri içinde barındırır ki bunun adı “ dramatik” ya da “dramatik olan”dır.

Dramatik, Türkçe Sözlük’te sahne oyununa özgü olan, içinde gerilim, çatışma, çeşitli olaylar ve karşıtlıklar bulunan, insanla ve insan ilişki­leriyle gelişen yapıt ya da olay, mecazi olarak da duyguları kamçılayan, coşku verici, gerilim yaratıcı (Püsküllüoğlu, 2004) olarak tanımlanır. Dramada belirtilen çeşitli devinimler aynı zaman­da çeşitli yarışmaları, çekişmeleri, çözülmesi gereken problemleri, gerilimleri içinde barındırır ki bunun adı “ dramatik” ya da “dramatik olan”dır. Dramatik, İngilizce Longman Sözlüğü’nde etki­leyici, ani, birdenbire olan ve genellikle sürpriz hissi veren, heyecanlı an olarak tanımlanır. Tiyatro bilimi açısından Dramatik, oyunla ilgili olan; oyuna girmeden içinde gerilim, çatışma, karşıtlıklar bulunan olaylar olarak da adlandırılır. Nutku (1990, s.29)'ya göre dramatik olan, her şeyden önce insanla ilgili olan bir duygudur. İnsan yaşamını temel alan ve bu yaşamdaki bir sorunu, bir anı, bir düşünceyi ya da duyguyu ileten bir görünüm, dramatik ise dram'a yani oyun türüne ilişkin olan, içinde gerilim, çatışma, çeşitli olaylar ve karşıtlıklar bulunan, insanla ve insan ilişkileriyle gelişen herhangi bir yapıt ya da olaydır.

Dramatik olan insanın tüm eylemlerini içerir. Daha ayrıntılı bir tanımla insanın insanla giriştiği her türlü dolaysız, doğrudan ilişki, etki, tepki alışverişi, arada oluşan en az düzeyde bir etki­leşim bile bir dramatik an ya da dramatik bir durumdur. Bu durum nesneler arasında bile sap­tanabilir, sözgelimi bir manzarada "dramatiklik" söz konusu olabilir (San, 1990, s.573; Adıgüzel, 1993). Şener'e göre (1997) dram atik olan, düşündürücü bir insanlık gerçeğini içerir. Bu gerçek, insanın kendi eylemi, davranışı, tavrı, tutumu ile ortaya çıkmıştır. Eylem öncesi umut ve tahmin edilenle, eylem sonrası gerçekleşen arasında bir uyumsuzluk vardır. Bu uyumsuzluk düş kırıklığı yaratır. Düş kırıklığı, acıma ya da gülme gibi heyecansal bir tepki uyandırarak düşünceye eşlik eder.

Dramatik oyun ise çocukların keşfettikleri ve çevrelerindeki tüm karakterleri ve hareketleri tak­lit ettikleri özgür bir ortamda oynanan oyundur. Bu tür oyunlar bir grubu gerektirir, bireysel değildir, anlıktır, süresi kestirilemez, temel olarak öykünmeye dayanır. Bir anda başlar ve bitişi belli olmayan, rollerin var olduğu senaryo ve metnin olmadığı doğaçlama ve rol oynama tekniklerinin kullanıldığı, gelişimini gündelik yaşantılardan alan bir süreçtir. Dramatik oyun, çocuklar arasında oluşan iletişim ve etkileşim içerisinde imge­leme dayalı oyun türlerini oluşturur. Çocukların oynadığı evcilik oyunları dramatik oyunların tipik örneğidir. Bu oyunlarda imgelemeye dayalı oyun­lar daha yoğundur ve bu oyunlarda daha önceden hazırlanmış öyküler söz konusu değildir. Çocuk­lar çeşitli rolleri paylaşırlar, bir yetişkinin, liderin, öğretmenin herhangi müdahalesi olmadan bu rol­leri istedikleri gibi oynayarak oyunu sürdürürler. Bu oyunlarda doğaçlama, rol oynama, kendiliğindenlik, konu, yaşantı gibi yaratıcı dramayı doğru­dan ilgilendiren özellikler olmasına rağmen, canlandırmaların hemen hepsi bire bir taklide dayalı olması nedeniyle yaratıcı dramadan ayırt edici bir özellik taşırlar. "Taklit etmek dramatik oyun­larda önemli bir yere sahiptir. Davranış biçimleri olduğu kadar erken dönem dil gelişim i de çocuğun rol modellerindeki -yetişkinler ve diğer çocuklar dâhil- taklidini tem el alır. Çocuk, çevresinde olup bitenleri anlamak için ve bunların gelecekte kendisine yarar sağlaması adına etrafın­dan gördüklerini, duyduklarını ve hissettiklerini taklit eder. Taklit etme, çocuğun kendisini yetişkin biriyle ya da bir imgeyle özdeşleştirmesi gereksinimini giderir. Bu bilinçli bir davranış biçimidir. Bu bağlamda yaratıcı drama öğretmen­lerinin taklit etmeyi yaratıcı drama sürecinin sağlıklı bir parçası ve dramatik oyun yoluyla Öğrenmenin bir yöntemi olarak görmelerini düşünmek yararlıdır" ( Pollisini, 1994).

Dramatik oyunlar bir tiyatro oyunu oluşturmak gibi bir amaç taşımaz ancak yaratıcı drama gibi tiyatronun pek çok öğelerini içerir, e göre dramatik oyun, bir an için var olur. Bir kaç dakika içinde sona erebilir ya da bir süre devam edebilir. Hatta çocuğun ilgisi kuvvetliyse tekrar edebilir. Bu tekrar bir prova niteliğinde değil, yapılan bir şeyin verdiği hazzı yeniden deneme isteğidir (McCaslin 1990, s.4'den Akt.: Adıgiizel,1993)

Pollisini (I994)'e göre dramatik oyun, yaratıcı dramaya geçişte önemli bir basamaktır. Ona göre birçok insan yaratıcı dramaya uyum sağlamada zorluk çekmez çünkü zaten yaşamında bildiği, denediği, çocukluğunda geliştirdiği her şeyi dramatik oyunlarda yaşar. Dramatik oyunu bilen ve anlayan bir lider, dramatik oyunun nerede bit­tiğini ve yaratıcı dramanın nerede başladığını daha kolay ayrıştırabilir. Bu yönüyle dramatik oyun, yaşamı daha iyi anlamak için onu can­landırmaktır. Bu tür oyunlarda çocuk bir rol üstlenir ve başka biriymiş gibi davranır. Bu süreç boyunca çocuk ilk elden ve ikinci elden yaşan­tıları farklı durumlarda insanı, eylemleri ve konuşmaları öykünerek (taklit ederek) başka bir insanla yaşar. Karakterin duygu ve düşüncelerini sözlü olarak ifade edebilmek için sahne dona­tımında bulunan nesneleri kullanabilir.

Dramatizasyon, yaratıcı drama ile en çok karıştırılan kavramlardan biridir. Eğitim tarihimiz açısından eğitim programlarında dramatizasyonun bir öğretim yöntemi olarak yer almasının etkisi büyüktür. Hatta iki yılda bir Ankara’da yapılan ve yaratıcı dram anın Türkiye’de gelişmesinin ivmesini oluşturan eğitimde yaratıcı drama seminerlerinin ilklerinde "yaratıcı dramatizasyon" teriminin sıkça kullanıldığını görürüz. Günümüzde oyuna koyma, oyunlaştırma adıyla anılan dramatizasyon daha yeni ve çağdaş bir anlama kavuşmuştur. 80’li yıllarda Türkiye’deki eğitimde yaratıcı drama hareketleri ve yaratıcı dramanın yeni bir alan, yeni bir yöntem olarak yer almaya başlaması, dramatizasyon kavramını, yaratıcı dramanın bir tür tekniği haline dönüştürmüştür. Dramatize, sözcük olarak, drama biçimine sokulmuş, oyunlaştırılmış ya da oyun biçiminde olan, dramatize etmek ise, roman, öykü, şiir gibi bir yazın yapıtını radyo TV ya da sahne oyunu biçimine sokmak, oyunlaştırmaktır (Püsküllüoğlu, 2004, s.303). Dramatizasyon, İngilizce Longman sözlüğünde de bir durumu gerçekte olduğundan daha heyecan verici ya da kötü göstermek olarak yer almasına rağmen günümüzde daha çok yazılı bir metne dayalı olarak bir konunun, öykünün, masalın ya da bir durumun canlandırılması anlamında kullanır. Dramatizasyonda konunun, metnin seçimi, rollerin dağıtımı lider ya da öğretmen tarafından yapılır. Katılımcılar öğretmen tarafından verilen rollere bağlı kalarak beden dili ya da sözel olarak canlandırmalar yapar, kendilerine verilen metinde bulunan karakterleri canlandırırlar (Adıgüzel, 2006)

Yaratıcı drama çalışmalarının aksine lider, dramatizasyonda çok daha aktif, yönlendirici ve belirleyicidir. Sözgelimi öğretmen metni okur ya da anlatır, rolleri dağıtır, bu kez çocukların okudukları öyküyü canlandırmaları beklenir. Bu tür canlandırmalarda tiyatroya benzer bir çalışma süreci izlenir. Öğretmen ya da lider bu süreçte etkindir, sık sık araya girerek akışa yardım ede­bilir, söylenmek istenilenleri hatırlatabilir. Dra­matizasyonda metinlerin canlandırılması sırasın­da tümcelerin aynen söylenmesi gibi bir zorunlu­luk yoktur. Eğer öğretmen isterse öyküyü okurken kesip, çocuklarla birlikte canlandırmaya yeniden devam edebilir. Öğretmen dramatizasyon etkinliklerinde süreci daha çok kenardan yönetir, role girmez. Dramatizasyon da tıpkı yaratıcı dra­ma gibi bir eylemin içindedir, bu süreçte de bir oyunlaştırma, yaşanır hale getirme söz konu­sudur.

Theaterlexikon'da (Lehmann, 1986, p.257), epik bir parçanın ya da diğer edebi metinlerin, tiy­atro amacıyla dramatik bütünlük yasalarına uydu­rulması ve bir diyalog-metin aracılığıyla gösteri için işlenmesi olarak açıklanan dramatizasyonda, bir oyun metninin aynısının ya da bir öykünün, masalın hiçbir biçimde akışını değiştirmeden can­landırması söz konusudur. Bu canlandırmalarda öykünün ya da metnin seçimi son derece önem­lidir. Sözgelimi seçilen öykünün çocuklara yöne­lik olması, sahne ve giysilerin öyküde anlatılan gerçek havayı yansıtıcı, karakterlerin İse ilginç olmasına özen gösterilmelidir. Bu tür çalışmalar­da hazırlık, uzun sürebilir. Oyun metni ile yapılan bu dramatizasyon türünün özelliği, oyuncunun konuşma ve hareketlerini, öğrencinin imgelem gücünü değil, seçilen metnin planlanmasını gerektirir. Konuşmaların ezberlenmesi ve hareketlerin belli kalıplara dökülmesi bu tür için bir gerekliliktir.

Yaratıcı drama, bir yönüyle yaşamımızdaki tüm dram atik oyunların genişlemesi biçimiyle başlar bu başlangıca lider, mekân ve diğer katılımcılar eklenir ve tüm katılımcılara kendi yaşamlarını anlamaları için onu canlandırma, oynama olanağını sunar. Dramatik oyun süreçlerini anlam ak yaratıcı dramanın özünü oluşturan doğaçlama, rol oynama ve kurguyu da anla­mamızı sağlar. Dramatik oyun süreçlerindeki tüm yaşanılanlar ve orada geliştirilenler yaşamın ileriki dönemlerinde de ortaya çıkabilir, yansıyabilir ve içinde yaşanılan çevrenin daha iyi anlaşıl­masını kolaylaştırır. Eğitim de yaratıcı drama tanımının içerisinde yer alan sözcüklerden bazılarının yaratıcı drama alanını (amaç) ve yön­temini (araç) açıklamada önemli bir yeri olduğu görülür.

San (1998), drama sözcüğünün önünde kul­lanılan "yaratıcı" sözcüğünü özellikle ve bilerek eklediklerini belirtir. Ona göre yaratıcı drama kavramının "Önceden yazılmış bir metin olmak­sızın, katılımcıların kendi yaratıcı buluşları, özgün düşünceleri, öznel anıları ve bilgilerine dayanarak oluşturdukları eylem durumları, doğaçlama ve canlandırmalar" yanını kapsar. Alan yazında yer yer farklı adlandırmalar karşımıza çıksa da nitelik, amaç ve kapsam açısından bu kavramlar Öz olarak birbirinden farklı değildir.

"Heathcote ve Herbert'e göre; sahneye çıkma­dan ve bir oyunda rol yapmadan yaşam dene­yimi genişletmek, O'Neill'e göre düşüncenin ala­bildiğine genişletilebildiği bir alan, Nixon'a göre bir Öğrenme yolu ve McCaslin'e göre her insan için gerekli tümel bir sanat olarak (Üstündağ, 1997, s. 15)"tanımlanan yaratıcı drama, oyun süreçlerindeki ve yaşam durumlarındaki dramatik anların lider ya da uzman eşliğinde grup içi etki­leşimler içerisinde canlandırılması olarak da adlandırılabilir. Yaratıcı drama kavramı; çocuğun ve ergenin öğrenme yaşantısında onların duyuşsal yaşantılarını, düşlem gücünü, imgesel düşünmeyi aktif hale getirmede ve öğrenme süreçlerine et­kince katılmasında etkilidir.

En genel yanıyla eğitim de yaratıcı drama; her hangi bir konuyu, doğaçlama, rol oynama gibi tekniklerden yararlanarak, bir grupla ve grup üyelerinin birikimlerinden, yaşantılarından yola çıkarak canlandırmalar yapmaktır. Bu canlandırma süreçlerinde oyunun g e n e l Özellik­lerinden yararlanılır ve bir lider, drama öğret­meni/eğitmem eşliğinde ve yapılacak çalışmanın amacına, grubun yapısına göre önceden belirlenmiş mekânda yaratıcı drama süreci gerçekleştiri­lir, Bu kavramlar tiyatro alanı ile karşılaştırıldığında da bir yönüyle yaratıcı dramanın bileşenlerini oluşturur.

Yaratıcı drama sürecinin tamamlanması bir gruba, deneyimli bir lidere, mekâna ve bir şeyler yaratılabilecek bir düşünceye doğrudan bağlıdır (Pollisini, 1994). Yaratıcı drama özellikleri, çok yönlü işlevselliği nedeniyle sın ıf dışındaki amaçlara uygun her türlü ortamlarda özellikle yaşantılara dayalı öğrenmeyi gerçekleştirmede etkili bir yöntem ve disiplindir. Çocukların, ergenlerin ve gençlerin gerçek dünya ile kurgusal dünya arasında gidip gelmelerini olanaklı kılan yaratıcı drama, sınıf içi ya da düşünülen pek çok sınıf dışı öğrenme ortamlarında etkili olmaktadır.

Yaratıcı drama bir grup etkinliğine ve grup üyelerinin yaşantılarına dayalıdır. Drama'nın başlangıç noktası ve drama sürecinin gelişmesi, yaşantılar sonucunda elde edilen birikimlerin işe koşulması ile doğrudan ilgilidir. Drama ortam­larında bir katılımcı izlediği ya da içinde olduğu canlandırmalarda, çoğunlukla dramatik bir anı, çatışmayı, kendi ya da başkasının yaşadığı bir sorundan yola çıkarak çözmeye doğru yönelir. Çözülmesi gereken sorunun kaynağı katılımcının doğrudan öznel yaşantısından kaynaklanmaz ve canlandırılan ana kahraman da yine doğrudan kendisi olmaz. Ancak drama oturumlarındaki toplumsal sorunların çözümünde katılımcıların yaşantı birikimleri, çağrışımları, anıları, kurgusal bir gerçeklik içerisinde hemen devrededir ve sorunun drama teknikleriyle çözümü onun yaşan­tılarına büyük ölçüde dayalıdır. Drama yaşan­tılarında bir katılımcı herhangi bir konuyu, tüm duyularını harekete geçirerek öğrenir. Bu öğren­me mutlaka bir grup içi etkileşimin bir sonucu olmak durumundadır (Adıgüzel, 2002). Grubun oluşmasında katılımcıdan daha çok beklenen, gönüllü ya da drama çalışmasına istekli olmadır. Grupla birlikte kurgusal gerçeklikler oluşturma sürecine kapılarını kapatan bir katılımcı ile yeni gerçeklikler oluşturulamaz,"-mış gibi yapma" süreçleri yaşanamaz, oyunsu özellikler drama yaşantılarına aktarılamaz. Katılımcı gerçek yaşamda devam eden rolünü, kimliğini, ken­disinin ve grubun yaşantılarından yola çıkarak yansıtır, çeşitli canlandırmalarla yaşamda olası yeni yollara, ana ve ara sokaklara gider.

San, (1990, s.574) bu açıdan bakıldığında yaratıcı drama çalışmalarını, “yaşam durumların­daki ‘dramatik an'larm grup içi etkileşim süreçleri içinde yaratılması, bir ayna tutulması” olarak nitelendirir. Böylesi bir etkileşimin oluşabilmesi için, bu durumum paylaşanların, bir eylemin anlamı hakkında aynı düşünüye sahip olmaları, temelde anlaşmaları gereklidir. İnsanın insanla arada başka bir malzeme olmaksızın etki tepki alışveri­şine girebildiği öğrenme ortamlarının en somut­larından biri oyun ve yaratıcı drama ortamlarıdır.

Yaratıcı drama süreçlerinde katılımcı bir duru­mun, çatışmanın içine girer, kurgusal gerçeklikte bu çatışmayı yaşar, grupla ve grup içi iletişimle irdelemeye başlar, dener, sorgular, yeniden analiz eder ve gerçekle kurgusal gerçeklik arasında özel­likle drama tekniklerinin de yol göstermesiyle sürecin tam kendisi olur, onu yaşar ve bu sürecin devamını da belirler. Katılımcı, ele alınacak konuyu kendi yaşantılarından yararlanarak çöz­meye çalışır ve kendi tanık olmadığı başka bir yaşantıya dayalı öğrenmeyi de bu süreçte eş zamanlı olarak gerçekleştirir. Öğrenme açısından bakıldığında drama yaşantıları, Öğrenenin kendi olduğu, içeriği belirlemede ve içeriği irdelemede etkin olduğu ve sonuçta yine kendi yaşamında kalıcı izli davranışlara dönüştüğü durumları oluş­turur. Drama sürecinin oluşması, gelişmesi ve sonuçlandırılması kurgu ile gerçek arasındaki oyunlar ve oyunsu süreçler ile gidip gelmelere dayanır.

Bu nedenle bu tür çalışmalarda verilen bil­ginin tartışılmadan aynen kabul edilmesi, davranışa dönüştürülmesi gibi bir olgu söz konusu değildir. Heathcote, dramayı güçlü bir öğretim aracı olarak görmüştür. Bunun yanında yaratıcı drama, katılımcının kendine dönmesini, kendini yeniden değerlendirmesini ve dramatik sorunlara yönelik geçerli çözümler üretmesini sağlar onu bu açıya yönlendirir. Yaratıcı dramanın öğrenme yolu olarak en önemli varlığı; bilişsel, duyuşsa], sosyal ve devinişsel yetilerle bütün­leşmiş olmasıdır. Pek çok öğrenme biçiminde bulunan çeşitli beceriler yaratıcı dramada katılım yoluyla elde edilebilir.

Tüm dünyada eğitim sisteminin amaçlarına baktığımızda öğrencinin/bireyin bilgi birikimini artırmaya, gelecekteki ve şimdiki yaşantısında başarıya ulaştırmaya yönelik çalışmalara odak­landığını görürüz. Bu durum çok yönlü zekâ çalışmalarında, yapılandırıcı yaklaşımlarda, bire­yin yaratıcılığını geliştirme, bilgiye ulaşma yol­larını öğretme, sağlıklı, uyumlu kişilik gelişimini sağlama, öğrenciyi edilgen öğrenme ortamların­dan uzaklaştırıp daha etken ortamlarda öğren­mesini sağlam a gibi sorunsalların çözümü demektir. Bu çözümde etkili alanlardan biri üç boyutu (amaç, araç ve sanat eğitimi) ile birlikte yaratıcı dramadır. Drama eğitim dizgesinde yer alan disiplinlerin pek çoğunda bir yöntem olarak da uygulanabilir. Sözgelimi Türkçe, Edebiyat, Hayat Bilgisi, Tarih, Coğrafya, Sosyal Bilgiler, Resim, Müzik, Fen Bilimleri derslerinin uygun olan içeriklerini ele almada yöntemsel bir kul­lanımı söz konusu olabilir.

Yaratıcı drama sonuçtan çok sürece odaklıdır ve yaşantıların çoğu drama anında kendiliğinden (spontan olarak) yaşanır. Lider, katılımcı, mekân üçgeninde bir içeriğe dayalı ve liderin gerek gördüğü durumlarda dram a tekniklerinin işe vurulduğu süreçler drama yaşantılarının kendisini oluşturur. Bu süreç bir yöntem olarak, bir disiplin ya da bir sanat eğitimi formu olarak aynı boyutta yaşanır. Aradaki fark izlenecek aşamalardaki esneklik ve drama süreçlerindeki aşamalara uyma zorunluluğunun bulunmayışıdır.

Yaratıcı drama kendi bileşenlerine, öğelerine sahip farklı bir sanat alanıdır. Aynı zamanda eğitimde ve sanat eğitiminde bir yöntem ve başlı başına bir derstir. Yaratıcı dramanın bileşenlerini (öğelerini) açıklamak için kavramın tanımından yola çıkmakta yarar görülmektedir. Yaratıcı drama, tiyatro ile iç içe geçmiş, tiyatronun hem kuramsal hem de uygulamalı çalışmalarının tümünden yararlanan bir eğitim, kültür ve sanat alandır. Özellikle tiyatronun doğaçlama, rol oynama gibi tekniklerinden doğrudan yararlanan yaratıcı drama, kurgusal yapılandırmasını (canlandırmayı) bu iki temel teknik üzerine kurar. Bir yönüyle eğitimde yaratıcı dramanın bir yöntem olarak kullanılması doğaçlama ve rol oynamanın kullanılıp kullanılmaması ile ilgilidir. Yaratıcı drama alanı istenildiği ve gereksinim duyulduğu zaman tiyatronun diğer öğelerinden de yararlanabilir. Bu durum yaratıcı dramanın disiplinler ve sanatlar arası bir özelliğe sahip olmasından kaynaklanır (Adıgüzel, 2006).

Bir eğitim sürecinde kullanılmak istenilen yöntem, ders ya da sanat türünün yaratıcı drama olması durum unda bazı öğelere gereksinim olmayabilir. Yani tiyatroda bulunan yönetmen aynı anlam ve içeriği ile yaratıcı dramada söz konusu değildir. Yaratıcı drama alanında süreci tasarlayan, biçimlendiren, yöneten, drama li­deri/öğretmenidir. Lider/öğretmen drama süre­cinin en önemli öğesidir. Ancak yaratıcı dramada sürecin son noktasını lider değil grup üyeleri, katılımcılar, öğrenciler belirler. Sürecin nasıl gelişeceğini ve nasıl sonuçlanacağını drama lideri bilemez ancak sürece giden yollarda bir engel, ilerleyemem e durumu söz konusu olduğunda yönlendirme işlevini yerine getirir. Drama lideri, sürecin diğer iki öğesi olan katılımcıların oluştur­duğu drama grubu ve çalışılan mekâna göre daha önemli, asaldır. Bu önem drama liderinin çalışma grubunu ve mekânını belirleme özelliğine sahip oluşunda yatar.

Bir grup çalışması içerisinde, bireylerin bir yaşantıyı ya da bir olayı kendi deneyimlerini de işin içine katarak eylemlerinde oynayarak can­landırması ve anlamlandırması, daha çok liderin belirlemeleri ile ortaya çıkar. Bu nedenle lider her şeyden önce drama tekniklerini ve oyunu iyi bilen, iletişime açık ve istekli, gerektiğinde tiyat­ronun tekniklerinden yararlanabilen, yaratıcı ve yeterli oyun dağarına sahip, grubun aynı zamanda üyesi olan, katılımcı, güven veren, doğal, çözüm­leyici kişidir. Drama liderinin oyunculuk ve ti­yatro bilgisi eğitimi alması da önemlidir. Çünkü lider tüm katılımcılar, öğrencilerle birlikte onları yeni yolculuklara çıkarır, yeni buluşlara ilk adımı attırır.

Tiyatro, pek çok sanat türü gibi sonuca odak­lanır. Yaratıcı dramada sonuçtan çok süreç önem­lidir. Canlandırma öncesi yapılan hazırlık ve grup üyeleri arasında geçen iletişim-etkileşim, yaratıcı drama süreci açısından çok önemlidir. Çünkü yaratıcı dram ada seyirci yoktur. Seyredenler drama sürecine katılan1ardır. Yani yaratıcı drama­da çalışma grubu; hem oyuncu, hem de seyircidir. Başka seyirciler için yaratıcı drama çalışması yapılmaz. Ancak yaratıcı drama süreci sonunda grup isterse ve bu tür bir yöne gidilirse seyirlik bir oyun da oluşturulabilir.

Yaratıcı dramada konu-tema herhangi bir olay, olgu, soyut - somut bir durum, bir gazete haberi, bir karikatür, yazının (edebiyatın) tüm türleri, yarım bırakılmış herhangi edebi bir metin, bir yaşantı, anı, fotoğraf olabilir. Bir ders konusu, yaratıcı dram ada işlenecek konuyu rahatlıkla oluşturabilir. Sözgelimi resim alanında çizgisel çalışmalar, iki, üç boyutlu biçimlendirme çalış­maları, sanat ve sanatçının tanımlanması, renk bilgisi, dikkat ve algılama gücünü geliştirici bellek eğitimi yapabilme, tasarım bilgisi, yakın ve uzak çevredeki sanat olaylarına ilgi duyuş, çeşitli sanatçı ve tasarımcıların eserlerini röprodüksiyon ve fotoğrafları ile bunlara ilişkin yazılı kaynakları biriktirerek görsel sanatlarla ilgili bakış açısı kazanabilme ve diğer konular yaratıcı dramada konuyu oluşturabilir. Yaratıcı drama bu yönüyle tiyatrodaki konu çeşitliliğine yakın bir özelliğe sahiptir.

Yaratıcı drama bir grup etkinliğidir ve grup olmadan yapılamaz. Grup, yaratıcı drama süre­cinin başka bir öğesidir. Grup, gönüllü olabileceği gibi dersi zorunlu olarak alan bir sınıf da olabilir. Dramanın çıkış noktalan grubu oluşturan üye­lerin, katılımcıların ya da öğrencilerin tüm tecrü­beleri, birikimleridir. Drama çalışmalarındaki tüm sürecin gelişimi ve sonuçlanması tecrübe­lerin yeniden gözden geçirilerek değerlendirilme­sine dayalıdır. Bu yönüyle yaratıcı dramanın tam anlamıyla yaşantısal olduğu ileri sürülebilir.

Yaratıcı drama tiyatronun tekniklerinden yararlanır. Bu tekniklerden en önemlileri doğaçla­ma ve rol oynama teknikleridir. Yaratıcı drama derslerinde diğer tekniklerin aksine bu iki tek­niğin kullanılma zorunluluğu bulunmaktadır. Yaratıcı dramada doğaçlama ve rol oynamanın yanında "geriye dönüş, rol içinde yazma, öğret­menin role girmesi, donuk imgeler, görüşmeler, öğretici oyunlar vd." farklı teknikler de kullanıla­bilir. Yaratıcı dram ada kullanılan teknikleri lider/öğretmen amacına, grubunun yapısı ve hazır bulunuşluğuna göre kullanabilir, geliştirebilir. Bu tekniklerin büyük bir kısmı daha çok süreçsel drama çalışmalarında kullanılır.

Yaratıcı drama çalışmalarında bir metin, senaryo zorunluluğu yoktur. Yaratıcı drama bu yanıyla tiyatrodan ayrılır (doğaçlamaya dayalı olan tiyatro yaklaşımlar ile çağdaş tiyatro çalış­malarını elbette bu belirlemenin dışında tutmak gerekir). Yaratıcı dramada mutlaka bir senaryo gerektirmez, zira yaratıcı dramanın yapısı hazır bir senaryonun oynanması ile de çakışır. Yaratıcı drama pek çok yazılı metinden konu olarak yarar­lanabilir; ancak bu yararlanma doğaçlama ve rol oynamaya yatkın Özelliklerde olmalı ya da lider yararlanılacak metinleri bu özelliklere uygun hale getirmelidir. Sözgelimi bir tiyatro senaryosunun bir yerinde geçen herhangi bir diyalogun başlangıcı, drama çalışmaları için de bir başlangıç noktası olup, diyalogun geri kalanının katılım­cılar tarafından geliştirilmesine dönüşebilir. Herhangi bir metnin aynen ve katılımcıların katkısının alınmadan canlandırılması yaratıcı drama çalışmalarında daha çok dramatizasyon olarak adlandırılır. Ayrıca başka bir öge olarak yaratıcı drama çalışmaları ya da canlandırmaları için herhangi sahne zorunluluğu da yoktur. Drama iyi bir tasarımla hemen her yerde, ortam­da uygulanabilir, geliştirilebilir.

Tiyatroda bir yönetmen için süreç, kendi tasar­ladığı biçime uygun olarak tamamlanır. Daha önceden tasarlanan her öge yerine getirilir. Yaratıcı drama açısından aynı durum söz konusu değildir. Önceden tüm öğeler tasarlansa da katılımcıların doğaçlama ve rol oynama süreçleri tasarlanan planın ötesinde bir sürece götürebilir, farklı bir sonuca ulaştırabilir.

Tiyatro sanatını uygularken yönetmenlerin oyunculuk yetilerine sahip bireylere gereksinimi bulunmaktadır. Yaratıcı drama bu yönüyle, oyun­culuk değildir. Zira oyunculuk bir eğitimi gerek­tiren ve günümüzde bir meslek grubunun adıdır. Oyunculuk olmamasına rağmen oyunun sahip olduğu, kurallar içinde özgürlük, "-mış gibi yapma", yarışma-çatışma dramatik anlar, eğlence gibi tüm özelliklerden yararlanır. Yaratıcı drama ile tiyatro tıpkı diğer sanatlar gibi iki farklı ancak iç içe geçmiş iki alandır. Tiyatro, yaratıcı alanın sürekli yararlandığı bir sanat dalı, bir araçtır. Yaratıcı drama ise tiyatroya giden yolda kullanıla­bilir bir araç, farklı anlatma biçimleri için bir olanak ve oyuncuların oyuna katkılarını sağlaya­bilecek bir eğitim yöntemidir.

Hemen belirtmek gerekir ki yaratıcı drama çalışmalarında ne, niçin, ne zaman, nasıl, nerede, kim, kime (kimlerle) gibi sorulara verilecek yanıtlar, yaratıcı drama sürecinin tüm yapılandır­masını ya da izlenecek aşamalar zincirini oluştu­rur. Bu durum tüm sanat türlerindeki genel sis­tem atiğe de paralellik gösterir. Zira hemen tüm sanat türlerinin genel bir başlangıç, giriş, dra­matik an ve anların yoğunlaştığı serim, gelişme ve düğüm ya da sonuç bölümleri bu aşamaların da adını oluşturur. Aynı durum, Bowel ve Heap, Dorothy Heathcote'un çalışmalarından yola çıkarak süreçsel dramanın genel planlamasında işaret ettikleri 6 temel ilkede de görülür. Onlara göre bu ilkeler hangi yaş grubuna uygulanırsa uygulansın geçerlidir ve çalışma öncesinde dikkat edilmesi gerekir. Bu ilkeler 1. Tema/Öğrenme Alanı, 2. İçerik, 3. Roller, 4. Çerçeve/Taslak, 5.İşaret/Araç-gereç ve 6.Stratejilerdir (Bovvell ve Heap, 2001; 10-12). Bu ilkeler de yukarda verilen soruların yanıtlarını taşımaktadır.

Bunun yanında Milli Eğitim Bakanlığı’nın hedef davranış içerikli günlük planlarında ya da tema odaklı ve kazanım başlıklı (yapılandırmacı yaklaşım ağırlıklı) planlamada da, Ders, Konu (Tema), Hedef, Davranış (Kazanım), Süre, Sınıf, Araç-Gereç, Yöntem, Teknikler yazıldıktan sonra "Giriş, İşleniş ve Değerlendirme" başlıkları planın kendisini oluşturur. Üstündağ da (2004) "Yaratıcı Drama Öğretmenimin Günlüğü" kita­bının 6. baskısında bu belirlemeyi yapmış ve tüm çalışmaları bu aşamalara göre yeniden biçimlendirmiştir. Ona göre de "yaratıcı drama sürecin­deki giriş, geliştirme ve sonuç etkinlikleri genel öğrenme süreçleri ve öğretim etkinliklerine koşut olarak düzenlenir"(Üstiindağ, 2004, s.40).

Yaratıcı drama çalışmalarında önemli olan saptanan amaçlara göre işlenecek konunun uygun olan gruba ve gereken zamanda verilirken tüm etkinlikler arasında bir bağlantının olması, etkin­liklerin bir birini destekleyen ve bütünleyen bir özelliğe sahip olması ve katılımcıda içselleşti­rilmesi düşünülen kazanımlara ulaşmada etkili olup olmayacağının belirlenmesidir. Bu açıdan düşünüldüğünde birbirini destekler ve tamamlar nitelikte olduğu ve önceden saptanan amaca ulaş­maya yetkin olduğu sürece etkinlikler dizisi olarak yazmak bile yaratıcı drama sürecindeki aşamalar sorunsalını çözmeye yetebilecektir. İzlenecek aşamalar drama hakkında öğrenmeyi de ve/veya drama yoluyla öğrenmeyi de içerse ben­zer bir yolu izlemek durumundadır.

Drama yaşantıları belli aşamaları izlemek durumundadır. Bu aşamalar yine liderin yapacağı çalışmaya göre biçimlendirilebilir, değiştirilebilir. Türkiye'de yaratıcı drama eğitimi alıp, bir drama dersini yapılandırma, tasarlama ya da planlama çalışmalarında lider/eğitmen adaylarının kendi­leri ile yapılan bir araştırma sonuçlarına göre çeşitli zorluklar yaşadıkları sonucuna ulaşılmıştır (araştırma Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yaratıcı Drama Programı'ndan 34, Çağ­daş Drama Demeği Yaratıcı Drama Eğitmen­liği/Liderliği Programı'ndan 40 lider adayı ile yapılmıştır). Zira bu adaylar kendilerine yönel­tilen açık uçlu sorulara verdikleri yanıtlarda yaratıcı dram anın aşamaları arasında oyun, doğaçlama ve oluşum gibi kavramlar arasında çeşitli karışıklar yaşadıklarını belirtmişlerdir. Buna göre geliştirilen ve önerilen aşamalar şöyledir:

I.Hazırlık-Isınma çalışmaları: Isındırmak, birinin bir şeye yakınlık duymasını, alışmasını, benimsemesini, yadırgamaz olmasını sağlamak ve onu alıştırmak için yapılır. Daha çok bedenin harekete geçtiği, duyuların eş zamanlı olarak yoğun kullanıldığı, içe dönük çalışmaların yapıldığı, güven kazanma, uyum sağlama gibi grup dinamiğini oluşturmak için yapılan, kuralları diğer aşamalara göre belli ve daha çok lider tarafından belirlenen bir aşamadır. Bu aşamanın esas amacı bir grup dinamiği oluşturmanın yanı sıra, bir sonraki aşamaya hazırlıktır. Bu çalış­malar aynı zamanda drama çalışmalarına yeni başlayan katılımcı için drama alanına giriş- ısınma özelliği de taşırlar. Bildiğimiz çocuk oyunları ya da türetilmiş oyunlar bu aşamada etkin olarak kullanılabilir. Oyunların en temel özelliklerinden biri eğlendirici olmasıdır. Bu oyunlar, liderin ve katılımcıların hem birbirlerine ısınmalarını hem de çalışılacak konuya hazırlanmalarını kolaylaştırabilir, gerekli durumlarda rahatlama çalışmalarını da içere­bilir. Katılımcının tüm etkinliklere tam katılımı oyunlar yoluyla daha etkin kılınabilir. Ancak çalışmalarda bir süre sonra bazı gruplarda sadece eğlenmek temel amaç haline dönüşebilir ya da diğer aşamalara geçilmezse oyunların yaratıcı drama etkinliklerinin kendisi olduğu algılanabilir. Bu tür sıkıntıları yaşamamak için oyunların gerekli durumlara göre yaratıcı dramanın diğer aşamalarında da yararlanılabile­cek etkinliklerden sadece biri olduğu katılım­cılara vurgulanmalıdır. Bu aşamadaki seyir, lid­erin grubunu tanıması ve onların gereksinimlerine göre hazırlayacağı drama programına da bağlıdır. Bu aşamada olabilecek en kısa sürede katılım­cıların kendi aralarında, katılımcılar ile lider arasında, grup ile mekân arasında iletişim sürecinin başlaması ve oluşmasına yönelik temel çalışmalar yapılır. Bir başlangıç grubu için bu yaklaşım da iletişim-etkileşim için daha çok oyunlar oynanır, rol oynama ve doğaçlama daha çok giriş niteliğinde yapılır, yaşanır. Burada temel amaç sonraki drama yaşantılarına ve süreç­lerine katılımcıyı hazırlamaktır. Bu aşama aynı zamanda canlandırılacak konunun belirlendiği, verildiği, bireysel canlandırma ya da küçük grup­ların oluşturulduğu aşamadır. Lider çalışma yapacağı konu çerçevesinde yine oyunsu tekniklerle sözgelimi 4’lü 5’li gruplar oluşturulur ve onların canlandırma öncesi hazır olmalarını sağlar. Özellikle drama çalışmalarına yeni başlayan gruplarda ısınma etkinliklerine lider mümkün olduğunca aktif olarak katılmalıdır. Başlangıç çalışmalarında katılımcılar izleniyor olmak ya da komik duruma düşmek gibi kaygıları yaşayabilirler. Bu durumlarda lide­rin, grubun dışında kalıp yönergeleri oradan vermek yerine katılımcı bir liderlik anlayışını benimsemesi ve uygulaması, katılımcıda oluşabilecek olası kaygılardan kurtulmasını sağlayabilir. Küçük grupların süreç ile ilgili hazırlıkları, rolleri belirlemeleri, gerekli gördük­lerinde kullanacakları malzemeleri sağlamaları, canlandırma yapacakları yeni seçmeleri ve orayı biçimlendirmeleri de bu aşamada gerçekleştirilir. Zorunlu olmamakla birlikte eğer gerekli görü­lürse aşamanın başında ya da sonunda rahatlama, dikkati toplama, odaklanma amaçlı çalışmalar ile daha çok duyguların paylaşılacağı ara paylaşımlar da yapılabilir.

Il.Canlandırma: Etkin bir duruma gelmesini sağlamak, etkinliğe geçirmek, geçmiş bir olayı ya da durumu göstererek yaşatmak ya da birinin kılığına, kişiliğine girip onu oynamak olan (Püsküllüoğlu, 2004, s.201) canlandırma; bir konunun süreç içinde biçimlenip ortaya çıktığı, belirlendiği, biçimlendirildiği tüm oluşum çalış­malarının yapıldığı aşamadır. Canlandırılacak konu çerçevesinde bir başlangıç noktası olan, doğaçlama, rol oynama ve diğer tekniklerin kul­lanıldığı bir aşamadır. Yaratıcı dram a çalış­malarındaki tüm yaşantılar, paylaşımlar, değer­lendirmeler bu aşamada yapılan oluşum çalışma­ları ile oluşan canlandırmalara, sonuçlarına ve bireyde bıraktığı izlere göre yapılır. Saptanan te­mayı işlem ede oluşturulan dram atik anları çözmek için gerekli olan stratejilerin (tekniklerin) kullanımı daha çok bu aşamada gerçekleştirilir. Bu aşamadaki canlandırmalar bireysel olacağı gibi küçük ya da büyük gruplar yoluyla da ola­bilir. Canlandırmalar sonucunda ortaya çıkan oluşumlar üzerine bir sonraki aşamaya devam edilebilir.

III. Değerlendirme-Tartışma: Drama çalış­malarında elde edilen sonuçlar bu aşamada değer­lendirilir. Başka bir deyişle, sürecin özü, önemi, niteliği ve niceliği bu aşamada saptanır. Duygular, düşüncelerin paylaşımı da bu aşamada alınır. Genel olarak eğitsel kazanımlar üzerine ya da ortaya çıkan oluşumlar üzerine tartışmalar bu aşa­mada yapılır. Öğrenilenlerin kazanıma dönüşüp dönüşmediği ve bu durumun gelecek yaşantılara etkisinin olup olmayacağı, tüm drama yaşantı ve süreçlerinin nasıl algılandığı, anlaşıldığına yöne­lik duygu ve düşüncelerin paylaşılması bu aşama­da söz konusudur. Bu aşama aynı zamanda konu ya da drama öğretim bilgisi ile bilgilerin de tartışıldığı bir aşamadır. Dram anın doğasına yönelik yapılacak tartışmalar, görüş alışverişleri, konuşarak olabileceği gibi rol içinde (sözgelimi “ bugün dram a çalışmasında ne oldu biliyor musun” diye başlayan ikili bir doğaçlamalar ile) ya da rol dışında çeşitli yazma çalışmaları ile de (mektup, yazın türleri, gazete çıkarma) yapıla­bilir. Bu tür değerlendirme daha çok katılımcıların yaşadıklarına yönelik geri bildirimlerini dolaylı yollardan lidere aktarmalarını kolay­laştırır. Değerlendirme açısından diğer alanlarda kullanılan değerlendirme biçimleri, yaratıcı dramanın bir yöntem olarak kullanılması durumunda burada da geçerliliğini korur. Sözgelimi Hayat Bilgisi ya da Sosyal Bilgiler dersinde yaratıcı dramanın bir yöntem olarak kullanılması durumunda dersin kazanımına yönelik yapılacak değer­lendirme ölçütleri burada da geçerlidir. Sözgelimi çalışmanın amaçları arasında bilişsel kazanımlar ele alınıyorsa, bilgi düzeyini ölçen bir araç olarak kullanılabilir. Çalışmanın tutumları geliştireceği düşünülüyorsa o zaman bir tutum ölçeği kul­lanılabilir. Başka deyişle değerlendirme yalnızca görüş, tutum ve yaşantıların sözel olarak paylaşıl­masını da içerebilir.

Sonuç olarak, oynayarak - yaşayarak, kendini tanıyarak, grup dinamiğinden hız alarak, eleştire­rek, tartışarak yapılan bir öğrenme; birbiri üzerine yığılan bir öğrenme biçimini aşar. Öğretmenin tek yönlü bilgi vermesinden çok, öğrencinin çok boyutlu eğitimi, derslerde aktiflik, bireyler arası iletişim, yaratıcılık ve kişilik eğitimi gibi pek çok boyut, doğal bir öğrenme ortamında gerçekleşe­bilir. Bu ortamın gerçekleştirilmesi, liderin/öğretmenin; yaratıcı drama kavramını ve bileşenleri ayrıntıları ile bilmesine de bağlıdır. Yaratıcı dramanın yapılandırılmasında izlenecek aşamaların gerekçeleri anlaşılır, karmaşıklığa yer vermeyen, aşamalar arasında bir uyumun olduğu, birbirleriyle bağlı ve birbirlerini destekler etkinliklerin olması gerekir.

H. Ömer ADIGÜZEL

Kaynaklar

Adıgüzel, H. Ö. (1993). Oyun ve yaratıcı drama ilişkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi

Adıgüzel, H. Ö. (2002). Eğitim bilimlerinde ve sanat eğiti­minde yöntem, disiplin ve sanatsal boyutlarıyla yaratıcı drama. İL Eğit im Bilimleri Kongresi. Yakın Doğu Üniversitesi, KKTC, 23-26 Ekim.

Adıgüzel, H. Ö. (2006). Eğitimde Yaratıcı Drama (baskıda). Ankara: Natürel Yayınları.

And, M. (1974). Oyun ve Biigü, Ankara: İş Bankası Yayınlan.

Aslan, N. (2001). Drama sözcüğü üzerine etimolojik bir inceleme, dramaya çok yönlü bakış (Edt. N. Aslan). Ankara: Oluşum Tiyatrosu ve Drama Atölyesi Yayınları.

Büyük Yunan Ansiklopedisi (1929). A/eyctAr) S'AAtiuikîi £YKUKAo7t(n'öeı), Phoenix İkinci Baskı, Atina.

BoweIl P.ve Heap, S. B. (2001). Planning Process Drama. Londra: David Fulton Pubîislıers,,

Domi Ansiklopedisi (Yıl Belirtilmemiş)."EyKUKİoTtaıÖeıa Aop-TÎ"), Atina.

Lehmann, H.T. (1986). Drama İn Theaterlexıkon. Brauneck- Schneilin (Deri.), Hamburg.

Nutku, Ö. (1983). Gösterim Sanatları Terimleri Sözlüğü, Ankara: Sevinç Matbaası.

Nutku, Ö. (1990). Dram Sanatı. (2. baskı) İstanbul: Kabalcı Yayıncı eik.

Pollisini, J.K. (1994). The Creative Drama Book; Three

Aproaches, New orleans: Anch orage pers perss.

Püsküllüoğlu, A. ( 2004). Arkadaş Türkçe Sözlük (S. Baskı). Ankara: Arkadaş Yayınevi.

San, 1. (1990). Eğitimde Yaratıcı Drama. Ankara Üniversite­si Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 23, 2, 573, 582

San, İ. (1998). Yaratıcı Drama Çalışmalarının Dünü ve Bugünü 2. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Ankara.

Şener, S. (19S2). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. İstan­bul: Adam Yayıncılık

Şener, S. (1997). Yaşamın Kırılma Noktasında Dram Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Umar, B.(1998). Türkiye Halkının Ortaçağ Tarihi. İstanbul: İnkılap Kitapevi.

Üstündağ, T. (1997). Vatandaşlık ve insan haklan eğitimi dersinin Öğretiminde yaratıcı dramanın erişiye ve derse yönelik öğrenci tutumlarına etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi

Üstündağ, T. (2004). Yaratıcı Drama Öğretmenimin Günlüğü (6. Baskı), Ankara: Pegem A Yayınları